Zakaz prowadzenia działalności gospodarczej to jedna z najpoważniejszych sankcji, jakie mogą dotknąć przedsiębiorcę. Ogranicza on bowiem konstytucyjnie chronioną wolność prowadzenia działalności gospodarczej i aktywności biznesowej. Dlatego przepisy przewidują jego zastosowanie wyłącznie w wyjątkowych, ściśle określonych sytuacjach.
Zakaz ten pojawia się przede wszystkim na gruncie Prawa upadłościowego oraz kodeksu karnego.
Zakaz w Prawie upadłościowym
Zgodnie z art. 373 ust. 1 ustawy – Prawo upadłościowe, sąd może zakazać prowadzenia działalności gospodarczej osobie, która z własnej winy dopuściła się określonych zaniedbań. Chodzi m.in. o sytuacje, gdy przedsiębiorca:
- nie złożył w ustawowym terminie wniosku o ogłoszenie upadłości,
- faktycznie zarządzając firmą, przyczynił się do braku takiego wniosku,
- po ogłoszeniu upadłości nie wydał majątku, dokumentów czy ksiąg rachunkowych,
- ukrywał, niszczył lub obciążał majątek wchodzący do masy upadłości,
- utrudniał postępowanie upadłościowe albo nie wykonał obowiązków nałożonych przez sąd.
Zakaz może dotyczyć nie tylko prowadzenia firmy, lecz także pełnienia funkcji takich jak: zarządca sukcesyjny, członek rady nadzorczej, komisji rewizyjnej czy pełnomocnik w spółce handlowej, fundacji lub stowarzyszeniu. Sankcję tę orzeka się na okres od roku do dziesięciu lat. Co więcej, konsekwencje mogą ponieść także konsumenci, którzy doprowadzili do własnej niewypłacalności przez celowe działania lub rażące niedbalstwo.
Zakaz w prawie karnym
Drugą płaszczyzną, na której pojawia się zakaz prowadzenia działalności gospodarczej, jest kodeks karny. W art. 39 pkt 2 przewidziano go jako środek karny – obok zakazu wykonywania zawodu czy zajmowania określonego stanowiska.
Sąd może orzec taki zakaz w razie skazania za przestępstwo związane z prowadzoną działalnością, jeśli jej dalsze wykonywanie mogłoby zagrażać istotnym dobrom chronionym prawem.
Jak daleko sięga taki zakaz?
- Zakaz zawsze musi być powiązany z charakterem czynu, za który zapadł wyrok.
- Niedopuszczalne jest orzekanie ogólnego zakazu prowadzenia jakiejkolwiek działalności gospodarczej.
- Sąd Najwyższy w wyroku z 27 kwietnia 2017 r. (IV KK 113/17) podkreślił, że należy wskazać konkretny zakres zakazu – np. zakaz prowadzenia działalności w określonej branży.
Dzięki temu środek karny nie staje się nadmiernie represyjny, a jedynie chroni przed ponownym nadużyciem w podobnych okolicznościach.
Podsumowanie
Zakaz prowadzenia działalności gospodarczej to narzędzie stosowane wyjątkowo – zarówno w ramach postępowania upadłościowego, jak i karnego. Może trwać nawet do dziesięciu lat, a jego skutki są bardzo dotkliwe. Każdy przedsiębiorca powinien więc pamiętać o terminowym składaniu wniosków upadłościowych, rzetelnym prowadzeniu ksiąg i uczciwym zarządzaniu majątkiem. W przypadku odpowiedzialności karnej – znaczenie ma także to, by nie dopuścić do nadużyć, które mogłyby skutkować zakazem prowadzenia biznesu w przyszłości.
Podstawa prawna:
- art. 39 pkt 2, art. 41 par. 2 ustawy z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (tekst jedn. Dz. U. z 2024 r., poz. 17)
- art. 373 ust. 1, art. 374 ust. 1 ustawy z 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe (tekst jedn. Dz. U. z 2024 r., poz. 794)
