Na czym polega mechanizm CBAM?
CBAM (Carbon Border Adjustment Mechanism) to unijny mechanizm, który dotyczy importu określonych produktów spoza UE. Jego głównym celem jest przypisanie wartości emisjom gazów cieplarnianych, które powstały podczas produkcji tych towarów w państwach trzecich, zanim trafią one na rynek unijny. Od 2026 roku mechanizm ten będzie funkcjonował w oparciu o system certyfikatów, których cena będzie powiązana z ceną uprawnień do emisji w unijnym systemie EU ETS i obejmie emisje wbudowane w importowane produkty.
Okres przejściowy
Od 1 października 2023 roku do 31 grudnia 2025 roku obowiązuje faza przejściowa tego systemu. W tym czasie importerzy oraz pośrednicy celni, którzy wprowadzają na teren Unii towary objęte CBAM, są zobowiązani do składania raportów dotyczących emisji. Raporty te należy przesyłać za pośrednictwem specjalnie utworzonego systemu – tzw. rejestru przejściowego CBAM.
Podstawa prawna
Podstawę prawną do wdrożenia mechanizmu CBAM stanowi Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/956 z dnia 10 maja 2023 r. ustanawiające mechanizm dostosowywania cen na granicach z uwzględnieniem emisji CO2.
Towary i produkty objęte CBAM
W okresie przejściowym mechanizm CBAM obejmuje cement, żeliwo i stal, aluminium, nawozy, wodór i energię elektryczną. Aby ustalić, czy importowany towar podlega mechanizmowi CBAM, należy porównać jego kod CN wskazany w dokumentach celnych z wykazem towarów objętych CBAM, zawartym w załączniku I do rozporządzenia 2023/956. Aktualnie obowiązująca lista ma zastosowanie zarówno w okresie przejściowym, jak i docelowym. Warto również pamiętać, że CBAM obejmuje również produkty przetworzone z towarów objętych tym mechanizmem, jeśli zostały one wytworzone w ramach procedury uszlachetniania czynnego i następnie wprowadzone do obrotu na terenie UE. Dotyczy to także produktów powracających, o których mowa w art. 205 rozporządzenia (UE) nr 952/2013. Z kolei w okresie przejściowym sprawozdawczość CBAM nie obejmuje ani produktów przetworzonych w ramach uszlachetniania biernego (zgodnie z art. 259 ww. rozporządzenia), ani towarów kwalifikowanych jako powracające (zgodnie z art. 203 ww. rozporządzenia).
Wyjątek
Zgodnie z załącznikiem III do rozporządzenia (UE) 2023/956, mechanizm CBAM nie ma zastosowania do towarów pochodzących z określonych państw i terytoriów, które posiadają systemy powiązane z unijnym EU ETS lub spełniają inne określone warunki. Oznacza to, że CBAM nie stosuje się do towarów pochodzących z Islandii, Liechtensteinu, Norwegii oraz Szwajcarii, jak również z terytoriów takich jak Büsingen, Helgoland, Livigno, Ceuta i Melilla. Ponadto mechanizm CBAM nie znajduje zastosowania, jeżeli spełnione są przesłanki określone dla jednego z przewidzianych wyłączeń. Jednym z nich jest tzw. wyłączenie de minimis, które dotyczy przesyłek zawierających towary objęte CBAM (zgodnie z załącznikiem I), których łączna wartość nie przekracza 150 EUR na przesyłkę. Wartość ta odnosi się wyłącznie do towarów objętych CBAM, pozostałe towary w przesyłce nie są uwzględniane przy ocenie limitu. Wyłączenie to ma zastosowanie również w okresie przejściowym. Analogicznie, wyłączenie de minimis obowiązuje również w przypadku towarów przewożonych w bagażu osobistym podróżnych, o ile ich łączna wartość również nie przekracza 150 EUR. Dodatkowo, CBAM nie obejmuje towarów przeznaczonych do celów wojskowych, jeżeli są one przewożone lub wykorzystywane na potrzeby sił zbrojnych państw członkowskich, działań w ramach Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony lub NATO. Warunki tego wyłączenia zostały określone w art. 2 ust. 3 lit. c rozporządzenia 2023/956.
Jak złożyć raport?
W celu skutecznego realizowania obowiązków sprawozdawczych w okresie przejściowym CBAM, Komisja Europejska, zgodnie z rozporządzeniem 2023/1773, uruchomiła specjalny rejestr przejściowy CBAM, za pośrednictwem którego składane są raporty CBAM. Aby uzyskać dostęp do tego rejestru, należy najpierw zalogować się przez platformę PUESC (puesc.gov.pl). Wymagane jest posiadanie aktywnego konta na PUESC oraz nadanego uprawnienia C31, które umożliwia korzystanie z rejestru CBAM („Dostęp do rejestru CBAM”). Podmiot składający sprawozdanie ma obowiązek dołożyć wszelkich starań, aby uzyskać rzeczywiste dane dotyczące emisji od dostawców lub producentów objętych CBAM. Jeśli mimo tych działań nie uda się zdobyć takich informacji, należy wykazać, że podjęto wszelkie możliwe wysiłki. W raporcie należy wówczas opisać podjęte działania i próby uzyskania danych od dostawców lub producentów.
Terminy składania sprawozdań
Sprawozdania CBAM należy składać za każdy kwartał roku kalendarzowego, przy czym o przyporządkowaniu towaru lub produktu przetworzonego (w ramach procedury uszlachetniania czynnego) do danego okresu raportowego decyduje data jego dopuszczenia do obrotu na obszarze celnym Unii Europejskiej. Termin na złożenie sprawozdania CBAM przypada na miesiąc po zakończeniu odpowiedniego kwartału. Co do zasady, złożone sprawozdanie można modyfikować przez kolejny miesiąc, czyli maksymalnie do dwóch miesięcy od końca danego kwartału.
W 2025 roku terminy wyglądają następująco:
- za I kwartał (01.01–31.03.2025) – do 30 kwietnia 2025 r., z możliwością korekty do 31 maja 2025 r.,
- za II kwartał (01.04–30.06.2025) – do 31 lipca 2025 r., z możliwością korekty do 31 sierpnia 2025 r.,
- za III kwartał (01.07–30.09.2025) – do 31 października 2025 r., z możliwością korekty do 30 listopada 2025 r.,
- za IV kwartał (01.10–31.12.2025) – do 31 stycznia 2026 r., z możliwością korekty do 28 lutego 2026 r.
Konsekwencje za brak lub niewłaściwe raportowanie
Zgodnie z przepisami art. 16 rozporządzenia 2023/1773, w przypadku naruszenia obowiązków związanych ze sprawozdawczością CBAM mogą zostać nałożone kary finansowe w wysokości od 10 do 50 euro za każdą tonę emisji, która nie została zgłoszona. Sankcje te dotyczą dwóch sytuacji:
- gdy podmiot zobowiązany do złożenia sprawozdania CBAM nie podejmuje działań niezbędnych do jego złożenia,
- gdy złożone sprawozdanie zawiera błędy lub braki, a mimo wszczęcia procedury korekty przez właściwy organ, zgłaszający nie podejmuje kroków w celu ich usunięcia.
