13 grudnia 2024 r weszło w życie rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/988 z dnia 10 maja 2023 r. w sprawie ogólnego bezpieczeństwa produktów, zmieniające rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1025/2012 i dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/1828 oraz uchylające dyrektywę 2001/95/WE Parlamentu Europejskiego i Rady i dyrektywę Rady 87/357/EWG, zwane jako rozporządzenie GPSR, które zmieniło podejście do bezpieczeństwa produktów. Nowe obowiązki dotyczą nie tylko producentów, ale też importerów, dystrybutorów, platformy sprzedażowe, a nawet e-sklepy. Celem niniejszego rozporządzenia jest ochrona konsumentów oraz zapewnienie ich bezpieczeństwa, co stanowi jedną z fundamentalnych zasad unijnych ram prawnych, określoną w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej. Produkty stwarzające zagrożenie mogą wywoływać poważne negatywne skutki dla zdrowia i życia konsumentów oraz obywateli. Każdy konsument, w tym osoby szczególnie narażone na zagrożenia, takie jak dzieci, osoby starsze czy osoby z niepełnosprawnościami, ma prawo do korzystania z produktów bezpiecznych. Konsumenci powinni być wyposażeni w odpowiednie mechanizmy umożliwiające dochodzenie swoich praw, natomiast państwa członkowskie powinny posiadać adekwatne narzędzia oraz środki do skutecznego egzekwowania przepisów niniejszego rozporządzenia.
Kogo dotyczy rozporządzenie GPSR?
Rozporządzenie odnosi się do:
- producentów,
- upoważnionych przedstawicieli,
- importerów,
- dystrybutorów,
- sprzedawców internetowych produktów (jako sprzedawców na odległość),
- dostawców internetowych platform handlowych.
Jakich produktów dotyczy GPSR?
Zgodnie z art. 2 rozporządzenie ma zastosowanie do produktów, które wprowadza się do obrotu lub udostępnia się na rynku, w zakresie, w jakim prawo Unii nie zawiera mających taki sam cel przepisów szczególnych, które regulują bezpieczeństwo danych produktów. Rozporządzenie ma zastosowanie do produktów wprowadzanych do obrotu lub udostępnianych na rynku, niezależnie od tego, czy są one nowe, używane, naprawione czy odnowione. Nie obejmuje ono jednak produktów, które wymagają naprawy lub odnowienia przed użyciem, pod warunkiem że są one wyraźnie oznaczone jako wymagające takiej naprawy lub odnowienia i w takim stanie są wprowadzane do obrotu lub udostępniane na rynku. Rozporządzenie GPSR nie ma także zastosowania do następujących produktów:
- produktów leczniczych do stosowania u ludzi;
- weterynaryjnych produktów leczniczych;
- żywności;
- paszy;
- żywych roślin i zwierząt, organizmów zmodyfikowanych genetycznie oraz mikroorganizmów zmodyfikowanych genetycznie stosowanych w sposób ograniczony, a także produktów z roślin i zwierząt bezpośrednio związanych z ich przyszłym rozmnażaniem;
- produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego i produktów pochodnych;
- produktów ochrony roślin;
- sprzętu wykorzystywanego przez konsumentów do przemieszczania się lub podróży, w przypadku gdy jest on obsługiwany bezpośrednio przez usługodawcę w ramach usługi transportowej świadczonej konsumentom i nie jest obsługiwany przez samych konsumentów;
- statków powietrznych;
- antyków.
Aspekty oceny bezpieczeństwa produktu
Zgodnie z art. 6 rozporządzenia GPSR podczas analizy, czy produkt jest produktem bezpiecznym, należy wziąć pod uwagę następujące aspekty:
- właściwości produktu, w tym jego projekt, właściwości techniczne, skład, opakowanie, instrukcję montażu oraz, w stosownych przypadkach, instrukcję dotyczącą instalacji, używania i konserwacji;
- oddziaływanie na inne produkty, w przypadku gdy można racjonalnie przewidzieć, że będzie on używany wraz z innymi produktami, w tym wzajemne połączenie tych produktów;
- oddziaływanie, jakie inne produkty mogą mieć na produkt poddawany ocenie, w przypadku gdy można racjonalnie przewidzieć, że inne produkty będą używane wraz z tym produktem, w tym oddziaływanie przedmiotów niezintegro- wanych, które mają determinować, zmieniać lub uzupełniać sposób działania produktu poddawanego ocenie, co musi zostać uwzględnione przy ocenie bezpieczeństwa produktu poddawanego ocenie;
- sposób prezentacji produktu, oznakowania na produkcie, w tym oznakowania informujące, czy produkt jest odpowiedni dla dzieci w określonym wieku, ostrzeżenia i instrukcje jego bezpiecznego używania i utylizacji, a także inne wskazówki lub informacje na temat produktu;
- kategorie konsumentów używających produktu, w szczególności poprzez ocenę ryzyka dla konsumentów podatnych na zagrożenia, takich jak dzieci, osoby starsze i osoby z niepełnosprawnościami, a także wpływ różnic wynikających z płci na zdrowie i bezpieczeństwo
- wygląd produktu, jeżeli mógłby on skłonić konsumentów do używania produktu w sposób inny niż ten, dla którego został on zaprojektowany, a w szczególności w przypadku, gdy:
- produkt, który nie jest żywnością, przypomina ją, i można by go z nią pomylić ze względu na kształt, zapach, kolor, wygląd, opakowanie, oznakowanie, objętość, wielkość lub inne właściwości, w związku z czym istnieje możliwość wzięcia go do ust, ssania lub połknięcia przez konsumentów, zwłaszcza przez dzieci;
- produkt, choć nie został zaprojektowany ani nie jest przeznaczony do użytku przez dzieci, mógłby być używany przez dzieci lub przypomina przedmiot powszechnie uznawany za atrakcyjny dla dzieci lub przeznaczony do użytku przez dzieci ze względu na sposób jego zaprojektowania, opakowanie lub właściwości;
- gdy wymaga tego charakter produktu – odpowiednie właściwości cyberbezpieczeństwa niezbędne do ochrony produktu przed wpływami zewnętrznymi, w tym działających w złej wierze osób trzecich, w przypadku gdy taki wpływ mógłby oddziaływać na bezpieczeństwo produktu, w tym możliwość utraty połączenia;
- gdy wymaga tego charakter produktu – ewoluujące, uczące się i predykcyjne funkcje produktu.
Obowiązki producentów
Wprowadzając swoje produkty do obrotu, producenci zapewniają, że produkty te zostały zaprojektowane i wytworzone zgodnie z ogólnym wymaganiem bezpieczeństwa określonym w art. 5 rozporządzenia. W tym celu zobowiązani są do projektowania i wytwarzania produktów z uwzględnieniem potencjalnych zagrożeń oraz stosowania rozwiązań eliminujących lub ograniczających te ryzyka.
Przed wprowadzeniem produktu na rynek, producenci muszą przeprowadzić wewnętrzną analizę ryzyka oraz opracować dokumentację techniczną, która zawiera m.in. ogólny opis produktu, analizę zagrożeń, zastosowane środki ochrony oraz wykaz norm i przepisów, które zostały użyte do oceny zgodności z wymaganiami bezpieczeństwa. Dokumentacja ta musi być aktualizowana i przechowywana przez okres 10 lat, z możliwością jej udostępnienia organom nadzoru rynku na żądanie.
Ponadto, każdy produkt powinien być odpowiednio oznakowany numerem partii, serii, typu lub innym czytelnym identyfikatorem. W przypadku, gdy wielkość lub charakter produktu uniemożliwiają umieszczenie wymaganych informacji bezpośrednio na produkcie, informacje te powinny zostać zamieszczone na opakowaniu lub w dołączonym do niego dokumencie.
Producent ma także obowiązek podać swoje imię i nazwisko lub nazwę (w tym zarejestrowaną nazwę handlową lub znak towarowy), a także adres pocztowy i elektroniczny. Jeżeli punkt kontaktowy różni się od adresu producenta, należy również wskazać jego adres pocztowy lub elektroniczny. Informacje te muszą być umieszczone bezpośrednio na produkcie, a jeśli nie jest to możliwe, to na jego opakowaniu lub w dołączonym dokumencie.
Dodatkowo, producenci są zobowiązani do dołączania do produktów zrozumiałych instrukcji i informacji dotyczących bezpiecznego użytkowania w języku urzędowym kraju, w którym produkt jest udostępniany. Wyjątkiem są produkty, których bezpieczne użytkowanie nie wymaga takiej instrukcji.
W przypadku stwierdzenia lub podejrzenia, że wprowadzony produkt jest niebezpieczny, producent musi niezwłocznie podjąć działania naprawcze (w tym wycofanie lub odzyskanie produktu), poinformować konsumentów oraz zgłosić sprawę organom nadzoru rynku państw członkowskich za pośrednictwem portalu Safety Business Gateway.
W celu skutecznej komunikacji z konsumentami, producenci powinni udostępniać kanały zgłaszania skarg, takie jak numer telefonu, adres e-mail lub formularz kontaktowy na stronie internetowej, z uwzględnieniem dostępności dla osób z niepełnosprawnościami. Mają obowiązek analizowania skarg i informacji o wypadkach oraz prowadzenia rejestrów tych przypadków, a także wszelkich działań naprawczych. W rejestrze mogą być przechowywane jedynie niezbędne dane osobowe, i to wyłącznie przez okres niezbędny do rozpatrzenia sprawy, nie dłużej niż pięć lat.
Implementacja GPSR w Polsce
Zgodnie z rozporządzeniem GPSR państwa członkowskie, w tym Polska, powinny określić szczegółowe zasady i procedury kontroli przestrzegania przepisów nowej regulacji oraz ustanowić system sankcji nakładanych za ich nieprzestrzeganie. Na chwilę obecną (stan na dzień 23 maja 2025 r.) projekt ustawy o nadzorze nad ogólnym bezpieczeństwem produktów opracowany przez Prezesa UOKiK jest analizowany przez Stały Komitet Rady Ministrów. Przebieg można śledzić pod adresem: https://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12387803/katalog/13073033#13073033. Kolejne etapy to przekazanie projektu do Komisji Prawniczej, potwierdzenie projektu przez Stały Komitet Rady Ministrów, przekazanie Radzie Ministrów, notyfikacja i finalnie skierowanie projektu ustawy do Sejmu. Planowany termin przyjęcia projektu przez Radę Ministrów to II kwartał 2025 r.
